Sualtı gemilerinin 19.yüzyıl sonlarında donanmalar tarafından yavaş yavaş kabûl görmeye başlamasıyla birlikte tasarımlarının geliştirilmesi yönündeki çalışmalar da hızla artmaya başladı. Söz konusu çalışmaların öncelikleri; daha uzun dalış süresi ve seyir sığasının elde edilebilmesi, gemilere karşı daha etkili silahların geliştirilebilmesi, satıhta iken daha yüksek sürât ve daha iyi denizlik ile birlikte daha iyi güvenli derin dalış yeteneğinin sağlanabilmesi olarak sıralanabilir.

Dalmış durumda iken, derinliğe bağlı şekilde artan hidrostatik basıncın etkilerine karşı uygun çözümler üretebilmek ise öncelikle konunun kuramsal olarak anlaşılabilmesini, sonra ihtiyaç duyulan uygun nitelikteki gövde malzemelerinin geliştirilmesini, bilâhare istekleri karşılayabilecek yeterlikte imâlât yöntemlerinin oluşturulabilmesini ve nihâyet bütün bu sürecin sonunda "yapının denenerek beklendiği gibi davranacağının ispatlanmasını" gerektirmekteydi ki günümüzün denizaltı tasarım çözümleri için de aynı sıralama tam olarak geçerlidir.

Bu yazının konusu da işte bu son safha ile bağlantılı olacak. Denizaltıcılık tarihinin erken döneminde, bu sahanın önde gelen ülkelerinden İtalya'da ilk yenilikçi adım atılmıştı. 1912 itibarı ile gerçek denizaltılar üzerinde gerçek dalış şartlarının statik benzetimini yapabilmek amacıyla tasarlanan ve inşa edilen ilk "Basınçlı Yüzer Havuz" [Resim.2] hizmete alındı.

Resim.2) İtalya'da denizaltı dalış tecrübeleri için inşa edilen dünyanın ilk basınçlı yüzer havuzu, 1912.
A: Basınç Odası, B: Safra Sarnıçları, P ve P': Açık ve Kapalı Konumdaki Kaporta, Z: Kule Giriş Yuvasını göstermektedir.

Perçinli olarak inşa edilerek denizaltı gemileri üzerindeki dalış şartlarının benzetilmesinde kullanılan Dünyanın bu ilk "Basınç Havuzu" yaklaşık 8m çapında ve dönemin ~72m uzunluğa kadar denizaltılarını içine alabilecek büyüklükteydi ve yük yeteneği yaklaşık 90m SS kadardı.

İtalya'daki gelişmelerin farkında olan almanlar da kendi basınç havuzu inşa faaliyetlerine 1916 itibarı ile başladılar ve bilindiği kadarıyla 1917-18'de iki adedini tamamlayarak hizmete aldılar. Bu havuzlardan büyük olan [Resim.3] ~12m çapında, ~116m uzunluğunda ve ~80m SS yük yeteneğindeydi. Teknik açıdan temel tasarım İtalyan çözümünün biraz büyütülmüş kopyası gibiydi ve tabii perçinli imalât idi. Bu havuzların yük yeteneği dönemin denizaltı teknolojisi açısından yeterliydi ve 1918 itibarı ile alman denizaltıları bu havuzda 60m SS ile [1] test ediliyordu.

Savaş alman mağlubiyetiyle noktalanınca, her iki basınç havuzuna Versay antlaşmasındaki ilgili maddeye¹ dayanarak, el kondu ve 1919'da İngiltere'ye nakledildiler. Bunlardan 83m uzunluğundaki küçük havuz [Resim.4] kısa bir süre sonra Fransa'ya teslim edildi ve bu kez Cherbourg'a nakledildi.

Resim.3, 4) Üstte İtalya'dan sonra bu işe giren Almanya'da 1917'de inşa edilen iki basınçlı yüzer havuzdan büyük olan.
Altta savaştan sonra biri İngiltere'ye diğeri Fransa'ya teslim edilen basınç havuzlarından küçük olan Fransa'da, Cherbourg Tersanesinde, 1919.

Hemen Birinci Dünya Savaşı sonrası dönemde yukarıda da belirtildiği üzere birer alman basınç havuzunu devralan İngiltere ve Fransa ve ilk havuzu geliştiren İtalya ile birlikte üç ülkenin elinde gerçek ölçekte denizaltı dalış benzetimi yapabilme yeteneği mevcuttu, bununla birlikte söz konusu imkânları ne seviyede kullandıkları (hatta kullanıp kullanmadıkları) yönündeki veriler bugün için oldukça bulanıktır. Ayrıca henüz bu konuda bir bilgiye rastlamamış olsam da dönem itibârı ile Japonya'nın da bu teknolojiye el atmış olması beklenebilir. ABD'de ise gerçek ölçekli değil küçük ölçekli basınç deneylerinin yapıldığı bir tesis kullanılıyordu, 1930'larda bu tesis büyütülerek SS Sınıfı denizaltıları geliştirmek için 1/2 ölçekte ve 150m SS yüke kadar dalış benzetimi deneylerinde kullanılmaya başlandı.

İkinci Dünya Savaşının hemen öncesindeki dönemde İngiltere'nin alman denizaltı sanayi üzerindeki baskıyı hafifletmesiyle² birlikte almanlar hemen yeni bir basınç havuzu inşa etmeye başladılar ve 1938'de hizmete aldılar. Genel tasarım olarak 1917'de inşa ettikleri büyük havuzlarına benzer olan bu yapı 90m uzunluğu ile öncekinden daha kısa fakat 150m SS ile daha derin dalış yeteneğine sahip olacak şekilde tasarlanmıştı bununla birlikte inşa sonrasında gerçekleştirilen denemelerde mukavemet yetersizliği tespit edilince azami basınç yükü sadece 90m SS ile sınırlandırılmak zorunda kalındı fakat dönemin denizaltıları daha büyük derin dalış yeteneğine uygun tasarlandığından bu havuz gerçek anlamda ihtiyacı karşılayamadı!

Resim.5) 1967-2011 arasında kullanılan son alman basınç havuzu dock-C. Bilindiği kadarıyla, bugün artık Dünya üzerinde gerçek ölçekte askeri denizaltılar üzerinde kullanılabilen bir basınç havuzu mevcut değil.

1917'de ilk alman basınç havuzunu inşa eden Lübeck-Siems (ki daha sonraki yıllarda ismi Lübeck-Flenderwerke olmuştur) 1965'de alman donanmasından bir kez daha basınçlı havuz siparişi aldı ve dock-C olarak da adlandırılan 715 Sınıfı bu özel maksatlı yüzer havuzu [Resim.5] 1967'de teslim etti.

93m uzunluğundaki dock-C 12,5 çapında bir basınç bölmesine sahipti ve resmî olarak açıklanmamış olmakla birlikte muhtemelen ~300m SS yük yeteneğindeydi, yaklaşık 60m'ye kadar denizaltıları destekleyebiliyordu. Bu son basınç havuzu da 44 yıl kullanıldıktan sonra alman donanmasının elindeki son Tip 206 sınıfı denizaltının da hizmetten alınmasına bağlı olarak³ 2011 itibarı ile hizmet dışına çıkartıldı ve havuzu kısa süre sonra Türkiye'den bir geridönüşüm işletmesi 1,35milyon avro bedelle satın aldıktan sonra da 2013'de Aliağa'ya getirilerek parçalandı. Ne yazık ki bunu çok geç öğrenince ayağımıza kadar gelen bu yapıyı inceleme fırsatını da kaçırmış oldum...

1970'lerde ABD'de de kendi denizaltılarının boyutlarına uygun tam ölçekli bir basınç havuzu inşa etme yönünde hazırlık çalışmaları yapıldıysa da daha sonra bu işten vazgeçtiler ve farklı deney teknolojileriyle devam etmeye karar verdiler ki yazının ikinci bölümü bu tür donanımlar ve tesisler hakkında olacak gibi görünüyor... SSCB/Rusya, Çin, Japonya, İngiltere gibi ülkelerin bu konuda izledikleri yollar da yine aynı kapsamda olacak.