Bu kez bahsi geçecek kitapların, oldukça eski tarihli olmalarına rağmen nedense Türkçe çevirileri (bildiğim kadarıyla) yayınlanmış değil gibi ki bu sebeple, mecburen ingilizce orijinalleri mevzu bahis olacak. Gençliğinde ABD'ye göç eden, 1892 Avusturya doğumlu Edward L. Bernays tarafından yazıldıktan sonra yayınlanan ve aşağıdaki resimde kapakları görülen iki kitap, aslına bakılırsa Toplum Mühendisliğinin bir silah olarak kullanılmak üzere geliştirilme tarihi açısından son derece önemli bir dönüm noktası teşkil ettiği için gâyet ilgi çekicidir denilebilir.

Uzunca bir zaman önce arkadaşım Yusuf bunlardan ikincisi olan Propaganda'dan bahsedip daha sonra bana kitabı da gönderince Bernays ile tanışmış oldum. Bilâhare bir başka ilgi çekici ayrıntı ise bu adamın meşhur Sigmund emminin hem ana, hem de baba tarafından yeğeni olması şeklinde belirdi. Doğrusu kendisine bile faydası olmayan ama insanlığın ruh sağlığının büyük kurtarıcısı(!) olarak pazarlanagelen, meşhur uyuşturucu müptelası dayı Freud mu yoksa yeğen Bernays mi insanlığa daha büyük zarar vermiştir diye sorulsa, buna cevap vermek zor olur, ama tahminimce ikincisi burun farkıyla kazanır.

Resim.1) Yazarın iki meşhur kitabının kapakları; Crystallizing Public Opinion (1923) ve Propaganda (1928)
İkinci kitap daha tanınır olsa da aslında ondan beş yıl önce yayınlanan, türünün öncüsü kabûl edilen ve daha az tanınan ilkinin, devamı sayılabilir.

1928 tarihli Propaganda adlı kitaptan birkaç satır alıntı verilebilir. Fakat hem kitap, hem de aşağıda bahsi geçecek kısa ama önemli vidyolar sadece ingilizce olarak mevcut olduğu için alıntılar da mecburen orijinal dilinde (doğrusu içimden tercüme etmek de gelmedi) yazılacak, bu arada kitabın açılış bölümünün adı da pek hoş; "Organizing Chaos". Bu eski ve tanıdık kavram kimilerinize başka şeyler de hatırlatabilir, neyse, alıntılara geçelim:

Dayısının psikanaliz fikirlerinin, kitlelerin suistimâli için de kullanılabileceğini fark eden yeğen bu konuda çalışmalara ve deneylere başladı. Söz konusu çalışmaları günümüzde, kadınların sigara kullanmasının sağlanması gibi başarıyla(!) sonuçlanan ve temelde ticârî hedefleri olan (aslında sıradan sayılabilecek) faaliyetlerden ibâret gibi gösterilse de asıl mesele ve uygulama sahaları bundan çok daha derindedir.

Konuya hemen bugünden bir örnek bile gâyet kolayca verilebilir; şu anda dünyayı sarmış durumdaki malûm salgın da Bernays'in yukarıdaki kitapları yazdığı dönemden sonra temellerini attığı ve bizzat kendisi tarafından "Rıza Mühendisliği"¹ olarak adlandırılan suistimâl tekniğinin, küresel ölçekte etkinliğinin ölçüldüğü ve değerlendirildiği bir deneyden ibârettir.

Bu ilk deney de değildir, örneğin sırasıyla; SARS, H1N1, MERS hâdiselerini dikkâtle incelerseniz bunların da kapsamlı bir süreci değerlendirmek yolunda gerçekleştirilmiş ama farklı farklı hedefleri olan, birbirlerinin tamamlayıcısı sosyal (ve biyo-teknik) deneyler olduğunu görebilirsiniz ki bu öncekilerde hangi mekanizmaların denendiğinden şimdi bahsedecek yerimiz ve zamanımız yok. Fakat bütün bu deneyler ile elde edilen verilerin kullanılmasıyla gelecekte büyük ve gerçek belaların insanlığın başına örülmesinin hedeflendiğini iddia etmek için müneccim olmaya da gerek yoktur.

Bernays'in rıza mühendisliği kavramı, ifâdeden de anlaşılabileceği üzere, bireyleri ve toplumları, kendilerine açıkça zarar verecek uygulamalara rahatça rıza göstermeye, hatta bunları bizzat talep edip üstüne masrafları bile karşılamaya, gönülden razı olmaya yönlendirme sanatıdır(!) ki o dönemi yaşayanların, ancak iş işten geçtikten çok sonra anlamaya başladıkları üzere 12 Eylül 1980 askeri darbesinin hazırlanışı da maalesef bu tekniğin en etkili uygulamalarından biriydi. Tabii ki şimdi bunu konuşuyor olmanın artık pek bir anlamı yok, önemli olan oyunu zamanında fark edip benzer tuzaklara tekrar tekrar düşmekten kurtulabilmektir. Bakalım kovid-19 insanları nelere razı etmekte kullanılacak ve biz buna nasıl tepki vereceğiz, yakında kokusu çıkar...

Bugünlerde büyük bir bombardıman altında, işittiğiniz ve okuduğunuz neredeyse her yerde binlerce defa beyninize yerleştirilen "Sosyal Mesafe" kavramına bilhâssa dikkât edin. Bu iki kelimenin bir arada kullanılması da tamamen bilinçli bir uygulamadır ve aslında kullanılıyor olması gereken tanımlama "Fizikî Mesafe"dir. Böyle dikkât çekmeyen bir saptırma ile asıl sağlanması hedeflenen, her insanı bilincinin derinliklerinde tamamen yalnızlaştırmak, soyutlamak ve her insanın bir diğerini hatta en yakınlarını bile "mikrop" olarak görmesini, istem dışı da olsa diğer herkese karşı bu algıya uygun şekilde davranmasını temin etmektir ki genel gidişata bakıldığında şimdiden ciddi bir başarı elde edildiği söylenebilir ve bu uzun vadeli oyunda en büyük hedef bugünün çocuklarıdır.

Ve Bernays'in kendi geliştirdiği propaganda tekniklerinin İkinci Dünya Savaşı döneminde almanlar tarafından son derece etkin bir şekilde kullanılması sonucunda, denizin öbür tarafında bu kelimeye karşı oluşan olumsuz havanın çalışmalarına zarar vermemesi için bundan böyle propaganda yerine "Halkla İlişkiler" olarak adlandırılan yeni bir tanımlama icad etmek zorunda kaldığını, kendi ağzından da [1] dinleyebilirsiniz.

Halkla ilişkiler(!) ne kadar da mâsum duruyor öyle değil mi. Ama bu kavram içindeki "İlişki" kelimesini halkların ve zihinlerinin iğfâl edilmesi olarak anlamak lâzım, tam da Sigmund'un hoşuna gideceği gibi. Bu işlemi yürütmekle ve insanlar üzerine tatbik etmekle sorumlu olan olan esas yapıya ise bilindiği gibi medya ve icracılarına da gazeteci adı verilmektedir. Tabii bugün medya kavramı o günlere göre oldukça genişledi ve önceki yazılı olana zamanla işitsel, görsel, sosyal türlerinin de katılmasıyla artık insanoğlunun çâresizliği iyice arttı.

Eğer mevzu ilginizi çektiyse aşağıda verilen vidyoları da izlemeniz tavsiye edilir. Mesela [2]'de Bernays'in bizzat Guatemala'ya gidip oradaki bir gringo muz şirketini, gringo aleyhtarı büyük sokak gösterileri düzenlemek (size de bir yerlerden tanıdık geldi mi) için kullanması vasıtasıyla başlayan bir süreç ile, ülkedeki gringo çıkarlarını korumak için, 1954'de nasıl askeri darbe yaptırdığının kısa hikâyesini izleyebilirsiniz. Bu teknik, Türkiye Cumhuriyeti üzerinde defalarca kullanıldığı için en çok bizi yakından ilgilendirmeli öyle değil mi?

Woodrow Wilson ile alâkalı ayrıntılar sebebiyle [3] de ilginç. Bu bizim için neden önemli denirse; Wilson Prensipleri Cemiyeti, İstanbul, Filistin, Osmanlı Devleti, Türkiye Cumhuriyeti, Hâlide-İsmet eksenindeki gringofonların yıkıcı ve derin faaliyetleri ve ülkeye verdikleri zararlar falan filan diye mevzu uzar gider ama neyse ki bu konuyla ilgili müstakil bir yazı hazırlandığı için burada o mevzulara girmeye gerek yok.

Son olarak, yukarıda bahsi geçen iki kitabı arama motoru vasıtasıyla bulmak pek zor değil ama olur da bulamazsanız bana bir elmek² gönderin...